Oruç; Kuran ayetleriyle Allah tarafından emredilmiş[1], İslam’ın beş temel esasından biridir. Belirli vakitlerde yemeden, içmeden ve cinsel ilişkiden uzak kalarak yerine getirilmiş olur.
Kur’an-ı Kerim Ramazan ayında indirilmeye başlamıştır. Sonrasında da oruç farz olmuş ve oruç tutulması emredilen ay kameri takvime göre Ramazan ayı olarak bildirilmiştir.[2] Orucun başlangıç ve bitiş saatleri de yine Kur’an ayetleriyle haber verilmiştir.[3] Yüzlerce yıl sonra bile Kur’an’ın indirildiği ayın her sene hatırlanıp, ibadet ve oruçla geçirilmesi, Müslümanların Kur’an’a verdikleri değerden dolayıdır.
Ramazan orucu dışında kişinin kendi isteği ile Allah’ın rızasını kazanmak için tuttuğu oruçlar da vardır. Bu oruçlara da “nafile oruç” adı verilir.
Hz. Âdem’den (a.s) Hz. Muhammed’e (s.a.v) kadar bütün Peygamberlere aynı iman esasları bildirilmiştir. Uygulama şeklinde farklılıklar olsa da bazı temel ibadetlerin önceki ümmetlere de emredildiği Kuran’da bildirilmektedir. Oruç da, İslam’da olduğu gibi diğer peygamberler döneminde de farz olan ibadetler arasındadır.[4]
Bununla beraber tarihte varlıkları bilinen müşriklerin (Allah’a ortaklık atfedenlerin), ilahlarına yakın olmak için yaptıkları kulluk türleri içinde oruç bulunmamaktadır. Oruç nefse zor gelen, fakat içine ikiyüzlülük giremeyecek bir ibadettir. Çünkü kişi diğer ibadetleri toplum içinde sırf birileri görsün ve bilsin diye yapabilir. Ancak oruçlu olan kimsenin dışardan bakıldığında ibadet halinde olduğu bilinemez. Böylelikle sadece Allah rızası için oruç tutmuş olur.
Orucun birçok yönden faydaları vardır. Bu faydaları şu şekilde sıralamak mümkündür;
- Oruç tutarak Allah’a teşekkür etmekle, nimetleri doğrudan doğruya Ondan bilmek ve o nimetlerin değerini anlayarak kendi ihtiyacını hissetmek mümkün olur. Dolayısıyla insan, nimetlerin sahibinin kendisi olmadığını ve acizliğini fark eder.
- Oruç, toplumsal dengeyi sağlar. Maddi imkânı yerinde olan da olmayan da Allah nezdinde eşittir. Oruç tutan herkes aynı süre zarfında yeme içmeyi bırakır ve sırf Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için zevklerinden vazgeçer. Üstelik bu bir aylık süre zarfında zengin fakirin halini anlar ve yardımlaşma, kardeşlik gibi duygular ön plana çıkmış, insani değerler hatırlanmış olur.
- Oruç nefisle mücadele ve bir çeşit irade terbiyesidir. İnsanda zaman zaman baskın gelen israf, böbürlenme, şehvet gibi menfi durumların, yılda bir ay tutulan oruçla[5] yatışması ve dengeye kavuşması beklenir. Çünkü oruç, sadece aç kalmak değildir. Haramlardan korunmaya ve kontrolsüz istekleri dizginlemeye de bir sebeptir. Hz. Muhammed (s.a.v) orucun önemine; “Oruç insanı Cehennem ateşinden koruyan bir kalkandır. Tıpkı sizi harpte ölüme karşı muhafaza eden bir kalkan gibi.”[6] sözüyle dikkat çeker.
- Müslümanlar oruç tutarak Allah’ın rızasını kazanmayı ve gazabından korunmayı dilerler. Ayet ve hadislerde bahsi geçen emir ve yasaklara uyarak, karşılığını da yalnız Allah’tan umarlar[7]. Ayet ile emredilen orucun vakti, hicri takvime göre Ramazan ayındadır[8]. Hicri takvim ayın hareketlerine göre değiştiği için, Ramazan ayı da her yıl önceki yıla göre on veya on bir gün erken gelir. Dolayısıyla Ramazan ayı yılın tüm zamanlarını dolaşır. Bununla beraber her türlü hava koşulunda; bazen eksi derecelerde, bazen 40 derece sıcaklıkta oruç tutulur. Bu şekilde meşakkatli bir ibadet de ancak yaratıcının rızası için yapılır.
- Orucun fiziksel bir faydası olarak vücudun dinlendiği ve açlık sayesinde hücrelerin yenilendiği bilimsel verilerle kanıtlanmıştır.[9]
- İftar(orucu açma zamanı) ve sahurlar(oruca başlama zamanı) ailenin aynı saatte aynı sofrada buluşmasına ve akrabalık bağlarının da güçlenmesine yol açar.
[1] Bakara, 183
[2] Bakara/185; Buhârî, Îmân 1, 2, Tefsîru sûre(2) 30; Müslim, Îmân 19-22
[3] Bakara/187
[4] Bakara, 183
[5] Bakara suresi 185. ayetinde hicri aylardan Ramazan ayı, oruç ayı olarak belirtilmiştir.
[6] Nesâî, Savm, IV, 167
[7] B1894 Buhârî, Savm, 2.
[8] Bakara, 185
[9] Japon bilim adamı Yoshinori Ohsumi 2016’daki araştırmaları sonucunda orucun otofaji, yani hücrelerin yenilenmesine ve temizlenmesine iyi geldiğini ispatlayıp, Nobel ödülü almaya hak kazanmıştır.