Bu sorunun cevabı ‘tekbir’ yani “Allahu ekber (Allah en büyüktür)” kelimesidir: “Çocuk edinmeyen, hâkimiyette ortağı bulunmayan, âcizlikten münezzeh olduğu için bir dayanağa da ihtiyacı olmayan Allah’a hamdederim” de ve tekbir getirerek O’nun şanını yücelt.”[1]
Bu kâinatın mükemmel bir şekilde idaresi ve döndürülmesi herkesin gördüğü ve şahit olduğu bir durumdur. İnsan aklı bu duruma iki izah getirmiştir. Birincisi bu kadar harika ve düzenli işlerin bunları yapmaya gücü yeten biri tarafından idare edildiğidir.
İkincisi ise evrenin kendi kendine hareket ettiği ve tesadüf eseri oluştuğudur. Bu bakış açısına göre her bir varlığa hatta her bir atoma ilahlık, her şeyi kuşatan bir ilim ve sonsuz bir güç vermek gerekmektedir ki evrendeki estetik anlayış ve matematiksel düzen sağlanabilsin. Bu bakış açısını bir binanın inşası için dahi düşünmek mantıklı değildir. Mesela İstanbul’daki Süleymaniye Cami’nin mimarsız bir şekilde var olduğu düşünülürse; o camiyi oluşturan her bir taşın, Mimar Sinan kadar ilmi olması gerekmektedir ki mimari açıdan bir sanat eseri ortaya çıkabilsin.[2]
İnsan aklı, Allah’ın büyüklüğünü, ilmini ve gücünü anlamak noktasında eksiktir. Çünkü insan, yaratılış olarak daha aynı anda iki farklı yöne bakamayan, iki ayrı konuyu aynı anda düşünemeyen ve iki farklı konuşmayı aynı anda dinleyemeyen bir yapıdadır.
Allah’ın evreni nasıl idare ettiği, evrendeki diğer yaratılanlara bakılarak bir nebze anlaşılabilir. Çünkü güneş ışığı, bir anda bütün gözlere birlikte girebilmekte; hava, aynı anda bütün canlıların kanlarını temizleyebilmekte; yer çekimi, bütün canlıları aynı anda beraber çekmekte; ses, bütün kulaklara aynı anda girebilmektedir. Bu örnekler ışığında Allah’ın bütün evreni aynı anda idare etmesi daha anlaşılır olmaktadır.
Şu da ilave edilmelidir ki evrenin idare edilmesi, insanın kendi yapabilecekleri özelinde oldukça güç, meşakkatli ve zordur. Ancak Allah, bir şeyin olması için sadece ol der ve oluverir.[3] Mesela herhangi ağırlıktaki veya büyüklükteki nesneleri kaldırmak veya hareket ettirmek insan için ne kadar zor olursa olsun, bu eşyaların ayna içindeki görüntüsü, aynaya göre ağır değildir. Ayna bu eşyaların görüntülerini çok kolay bir şekilde hareket ettirebilir. Bunun sebebi aynanın formunun, insanın formundan farklı olmasıdır.[4] Aynen bunun gibi, insanın yaratılışı özelinde insan için oldukça güç ve ağır olan şeyler; Allah için oldukça kolay ve hafiftir.[5]
[1] İsra, 111.
[2] Bediüzzaman, 13. Lema, Risale-i Nur.
[3] Al-i İmran, 47.
[4] Bediüzzaman Said Nursi, 7. Şua, Risale-i Nur.
[5] Ankebut, 19.