Kur’an-ı Kerim 23 yıllık bir sürede aşamalı olarak indirilmiştir: “İnkârcılar, “Kur’an ona bütünüyle bir defada indirilseydi ya!” diyorlar. Oysa biz onu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık ve onu uygun aralıklarla parça parça gönderdik.”[1]
Hz. Muhammed (sav), gelen ayetleri öncelikle insanlara tebliğ ediyor (iletiyor ve açıklıyor), ardından bunu vahiy kâtiplerine yazdırıyordu. Yazılı kültüre uzak olan Araplar, güçlü ezberleme kabiliyetleri sayesinde indirilen ayet ve sureleri ezberlemekte bir sıkıntı çekmiyorlardı.[2]
Vahyin erken dönemlerden itibaren yazıldığına dair en önemli delillerden biri Hz. Ömer’in Müslüman olması hadisesidir. Hz. Ömer, kız kardeşi ve eniştesi yazılı bir metin üzerinden Taha suresini okumakta iken onların yanına girmiş, okudukları metni istemiş ve gusül abdesti aldıktan sonra bunu okumuştur.[3]
Hz. Muhammed (sav) tarafından görevlendirilen vahiy kâtipleri indirilen ayetleri mevcut malzemeler üzerine yazıyorlardı.[4] Kur’an ayetlerinin Hz. Muhammed’in (sav) sağlığında bir araya getirilerek kitap şeklini aldığına dair bir bilgi bulunmamaktadır. O dönemde Kur’an’ın bir kitap haline getirilmemesinin asıl sebebi, Hz. Muhammed (sav) hayatta olduğundan vahyin ne zaman kesileceğinin bilinmemesidir. Ancak ramazan aylarında Hz. Muhammed (sav) ile Cebrâil’in o güne kadar inen ayetleri mukabele (birbirlerine karşılıklı olarak okumaları) uygulamasından Kur’an’ın bir kitap şeklini alma yolunda olduğu anlaşılmaktadır.[5]
Yemâme savaşı ile diğer bazı savaşlarda hâfız (Kur’an’ın tamamını ezberleyen) sahabelerden bir kısmının şehit olması Hz. Ömer’i harekete geçirmiştir.[6] Kur’an’ın toplanması (cem‘) fikrini Halife Ebu Bekir’e açan Hz. Ömer bu hususta onu ikna etmiş, Hz. Ebu Bekir de bu görevi döneminin iyi hafızlarından olan Zeyd b. Sâbit’e vermiştir. Zeyd, bu görevi üstlenirken kendisi gibi başka hafızlarla da birlikte çalışıp, her ayet hakkında ayetleri Hz. Muhammed’in sahabelerle karşılıklı okuduğunu gören iki yazılı şahit aramak gibi son derece titiz ve ilmi bir usul takip etmiştir. Bu şekilde Hz. Ebu Bekir devrinde bir araya getirilen sayfalara “el- Mushaf” denilmiştir.[7]
Hz. Osman’ın halife olduğu döneme kadar geçen 10- 12 yıllık sürede İslam Devletinin sınırlarının genişlemesinden ve farklı coğrafyalarda insanların İslam’a girmesinden dolayı Kur’an-ı Kerim’in başka bölgelere de gönderilme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Ayrıca ana dili yabancı olan birçok Müslüman, Kur’an’ı Arapça okumakta zorlanmıştır. Bu sebeplerle Hz. Osman, Hz. Hafsa’nın yanında duran Kur’an’ı, çoğaltmak üzere ondan kendisine vermesini istemiş ve Kur’an-ı Kerim’i çoğaltma görevini 4 sahabeye vermiştir. Bunlar: Zeyd b. Sabit, Abdullah b. Zübeyr, Sa’d b. As, Abdurrahman b. Haris b. Hişam’dır. Hz. Osman, çoğaltılan bu Kur’an nüshalarını da belli başlı İslâm merkezlerine göndermiştir.[8] Kur’an nüshalarının gönderildiği bölgeler Kufe, Basra Şam Yemen, Mekke ve Bahreyn’dir. Bir nüsha da Medine’de kalmıştır. İbn Kesir, Şam bölgesine gönderilen Kur’an nüshasını gördüğünü nakletmektedir.[9] Bu nüshaların bir kısmı günümüze kadar korunmuş durumdadır. 21. yüzyılda İstanbul’da Türk ve İslam Eserleri Müzesinde mevcut Mushafların tarihleri şu şekildedir: No: 457, Hz. Osman’ın imzasını ve Hicri 30 senesinden gelen Mushafı Şerif; No: 557, Hz. Ali’nin imzasını taşıyan Mushafı Şerif; No: 458, Hz. Ali’nin yazısı olduğuna işaret edilen bir Mushaf.
[1] Furkan, 32.
[2] “Yine dediler ki: “Bunlar, onun başkalarına yazdırdığı, sabah akşam kendisine okunan eskilerin masallarıdır!” Furkan, 5; “O sayfalarda dosdoğru hükümler yer almaktadır.” Beyyine, 2.
[3] İbn Hişâm, es-Sîretü’n-nebeviyye, I, 370-373.
[4] Buhârî, Feżâʾilü’l-Ḳurʾân, 4.
[5] Buhârî, Bedʾü’l-ḫalḳ, 6.
[6] Buhârî, Feżâʾilü’l-Ḳurʾân, 3.
[7] Buhari, Tefsîru’l-Kur’an, 20; Tirmizî, Fedâilu’l-Kur’ân, 23.
[8] Buhari, Menakib
[9] İbnu Kesir, Fezailu’l-Kur’an.