İnsanların birlik ve beraberliğine zarar vererek onları ayrıştırmaya yol açacak bir milliyetçilik anlayışı, ayetler ve hadislerle yasaklanmıştır.[1] Burada kastedilen, vatanına sahip çıkmak, milletini sevmek anlamında bir milliyetçilik değil; insanın kendi seçemeyeceği vatan, millet, ırk, cinsiyet gibi konularda büyüklenmesi ya da isyan etmesi gibi aşırılıklara sahip olan tutumdur.
İslam dininin ilk yıllarında cinsiyet, kavim, kabile gibi unsurlar insanların birbirlerine üstünlük gösterme aracı olmuştur. İslam’ın gelişiyle beraber tüm bunların üst çatısı İslam olmuş, diğer kimlikler onun altına geçmiştir. Kur’an’da; “Ey insanlar! Şüphesiz sizi bir erkek ile bir dişiden yarattık, tanışasınız diye sizi kavim ve kabilelere ayırdık, Allah katında en değerli olanınız O’na itaatsizlikten en fazla sakınanınızdır. Allah her şeyi hakkıyla bilmektedir, her şeyden haberdardır.”[2] ayetiyle en üstün kimsenin Allah’tan en çok sakınanlar olduğu bildirilmiştir.
Hz. Muhammed (s.a.v)“Bir kimseyi ameli geri bırakmışsa, nesebi, soyu onu kurtaramaz, yükseltemez, ilerletemez.”[3] diyerek önceliğin, kişinin kendi yapıp ettikleri olduğuna dikkat çekmiştir.
Kişinin kendi milletinden haksızlık yapan kimselerin haksızlığına yardımcı olması ya da onun bu davranışlarını görmezlikten gelmesi de milliyetçiliğin hoş görülmeyen kısmına dâhildir. Hz. Muhammed’e (s.a.v); “Kişinin soyunu, sülâlesini (kavmini, ulusunu) sevmesi asabiyet (kavmiyetçilik, ırkçılık) sayılır mı?” diye sorulmuş, O da “Hayır. Lâkin kişinin kavmine zulümde yardımcı olması asabiyettir/kavmiyetçiliktir.” şeklinde cevap vermiştir.[4]
Hz. Muhammed (s.a.v) birçok hadis kaynağında bahsi geçen veda hutbesinde; “Ey insanlar! Biliniz ki rabbiniz birdir, atanız da birdir. Bütün insanlar Âdem’den gelmiş, Âdem de topraktan yaratılmıştır. Arap’ın Arap olmayana, Arap olmayanın Arap’a, beyazın siyaha, siyahın da beyaza hiçbir üstünlüğü yoktur. Allah katında üstünlük ancak takvâ[5] iledir.”[6] sözleriyle ırkçılık ve milliyetçilik yapılmamasını istemiştir. Vefatından birkaç ay önce söylediği bu sözler vasiyet niteliğindedir.
[1] Buhari, “Edeb”, 62
[2] Hucurat/13
[3] İbn Mâce, Mukaddime 17
[4] Ahmed bin Hanbel, 4/107, 160; İbn Mâce, Fiten 7
[5] Takva: Allah’ın emir ve yasaklarına uyarak azabından sakınmak
[6] Buhârî, “Ḥac”, 132, Müslim, “Ḥac”, 147, Tirmizî, “Tefsîrü’l-Ḳurʾân”, 10