Hz. Muhammed (s.a.v) Mekke’den Medine’ye hicret (göç) ettiği zaman, Medinelilerin iki bayramı olduğunu öğrenmiştir. Onların bu bayramlarda oyun oynadığını ve eğlendiklerini gördüğünde; “Allah size kutladığınız bu iki bayrama bedel olarak daha hayırlısı olan Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramını lütfetmiştir.”[1] sözleriyle Müslümanların da kutlayabilecekleri bayramları olduğunu haber vermiştir.
Her iki bayram da, sabah namazından bir müddet sonra kılınan bayram namazı ile başlar.[2] Ardından; coğrafyalara göre kültürel bir takım farklılıklar olsa da, akraba buluşmaları, aile büyüklerini ve komşuları ziyaret, yoksullara iyilik ve yardımda bulunmak şeklinde devam eder. Bayram günlerinde misafire yedirip-içirmeyi tavsiye eden Hz. Muhammed (s.a.v), bu ikramlara engel olmaması için bayram günlerinde oruç tutulmasını yasaklamıştır.[3] Bununla beraber bayramlarda İslam’a ters düşmeyecek şekilde eğlenilmesine de izin vermiştir.[4]
Kurban bayramı; Hz. İbrahim (a.s) ve oğlu Hz. İsmail’in (a.s) Allah’a teslimiyetinin hatırlandığı gündür. Hz. İbrahim’e (a.s) Allah tarafından oğlunu kurban etmesi emri gelmiş ve o da durumu oğluna anlatmıştır. Hz. İsmail (a.s) bunun Allah’ın emri olduğunu öğrendiğinde teslimiyetle razı olmuş ve babası da kendisi de bu imtihanı geçmişlerdir. Allah ikisinin de kendisine olan bağlılığından memnun olarak kendilerine bir kurbanlık göndermiş ve onun kesilmesini emretmiştir.[5] Sonrasında da bu iki peygamberin teslimiyetini Müslümanlara her yıl hatırlatma vesilesi olan kurban kesmek emredilmiştir.[6] Kurban bayramı hicri takvime göre zilhicce ayının onuncu gününde başlar ve dört gün boyunca devam eder.
Ramazan bayramı ise; İslam’ın beş şartından biri olan orucun[7], bir ay boyunca tutulmasının ardından Müslümanlara günahlardan arınma ve oruç ayını Allah’ın emrine uyarak tamamlamanın bir mükâfatı olarak verilmiştir. Hicri aylardan Ramazan ayı süresince tutulan orucun ardından Şevval ayının ilk üç gününde Ramazan Bayramı kutlanır.
Her iki bayramda da yardımlaşma ve uhuvvet (kardeşlik) esastır. Kurban bayramında kesilen hayvanın etinin yoksullarla paylaşılması “…Etinden yiyin ve ondan dilenen, dilenmeyen yoksullara yedirin.”[8] ayeti ile emredilmiştir. Ramazan bayramında da fıtır sadakası[9] verilir. Bununla ilgili olarak Hz. Muhammed’in (s.a.v) ashabından (sohbetine katılan arkadaşlarından) İbn Abbas şöyle aktarır: “Rasûlullah fitreyi, oruç tutanı anlamsız ve çirkin davranışlardan temizlesin, fakirlere de yiyecek bir lokma olsun diye farz kılmıştır.”[10]
Bayram günlerinin bir gün öncesine arefe denir. Arefe günü yapılacak dualarla ilgili olarak Hz. Muhammed (s.a.v) şöyle demiştir: “En faziletli dua arefe günü yapılan duadır; benim ve benden önceki bütün peygamberlerin söylediği en faziletli söz ise ‘La ilahe illallah vahdehû la şerike leh (Allah’tan başka ilah yoktur, O tektir, ortağı yoktur.)’ sözüdür.”[11]
Hz. Muhammed’in (s.a.v) bildirdiğine göre Ramazan ve Kurban bayramı dışında Cuma günü de Müslümanlar için haftalık bir bayram günüdür.[12]
Bayramlara önceden hazırlanılması, bu günlerde temiz ve güzel elbiselerin giyilmesi, gusül abdesti alınması, dişlerin fırçalanması, güzel kokular sürülmesi, güler yüzlü olunması tavsiye edilmiştir. Bayram namazından önce Ramazan Bayramında hurma gibi tatlı bir şey yenilmesi, Kurban bayramında ise ilk olarak kurban etinden yenilmesi, namaza mümkünse yürüyerek gidilmesi ve dönüşte başka bir yolun kullanılması, çokça sadaka dağıtılması, fitrenin namazdan önce verilmesi, namaza giderken tekbir getirilmesi Hz. Muhammed’in (s.a.v) güzel bulduğu ve uyguladığı davranışlardır.[13]
[1] Ebû Davûd, Salat 239, Neseî, I’deyn, 1; Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 103, 178
[2] “Bu günümüzde yapacağımız ilk şey namaz kılmaktır” (Buhârî, “ʿÎdeyn”, 3; Müslim, “Eḍâḥî”, 7)
[3] Buhârî, Savm, 66; Ahmed b. Hanbel III, 34, 35
[4] Buhârî, îdeyn, 2; Müslim, Salatu’l- îdeyn,16
[5] Saffat/ 102-111
[6] Kevser/1-3
[7] Buhârî, Îmân, 1-2
[8] Hac/ 36
[9] Halk arasında fitre diye bilinen fıtır sadakası (sadaka-i fıtır); insan olarak yaratılmanın ve Ramazan orucunu tutup bayrama ulaşmanın bir şükrü olarak; dinen zengin olup Ramazan ayının sonuna yetişen müslümanın, belirli kimselere vermesi vacip olan bir sadakadır
[10] Müsned, V, 432
[11] El-Muvatta, “Hac”, 246
[12] Beyhaki, III, 243; İbn Kayyim el-Cevziyye, I, 369. Cuma ile ilgili detaylı bilgi için bkz. “Cuma günü Müslümanlar için neden önemlidir?”
[13] Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi ( islamansiklopedisi.org.tr/bayram)