İslam’da hüküm; dinin temel ilke ve kurallarını ifade eder. Bu kurallar insanların yemek yeme usulünden, devlet yönetimine varıncaya kadar günlük yirmi dört saatini ve doğumundan ölümüne kadarki hayatının her yönünü kapsar. Her hangi bir hükmün dine eklenmesi ya da kaldırılmasının mümkün olamayacağına[1] ve bu durumun vahyin[2] bitmesi ile son bulduğuna inanılır.[3]
Allah, Kur’an ile insanlara pek çok konuda hüküm bildirilmiş ve Kur’an’ı da kendi korumasına aldığını haber vermiştir.[4] Bu hükümler genel olarak şu dört başlık altında toplanmıştır;
- İman (İnançla ilgili konular):İnsanın dinde kabul etmesi ve reddetmesi gereken konularla ilgili hükümlerdir. Kuran’da bu konuya pek çok ayette yer verilmiştir. [5] Cibril hadisinde[6] Hz. Muhammed (s.a.v) imanın şartlarını şöyle sıralıyor: “Allah’a, Allah’ın meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine ve ahiret gününe inanman, bir de kadere, hayrına şerrine inanmandır.”[7]
- Amel: Ameller, insanların yaptığı işlerdir. Hangi amellerin, hangi şartlarla ve nasıl yapılacağını, olması gereken en doğru şeklin ne olduğunu açıklayan hükümlere, amelî hükümler denir. Amel, iyi ve kötü amel olmak üzere ikiye ayrılır. Allah’ın yapılmasını istediği şeyler iyi amel, yasakladığı işler de kötü amel sayılır. [8] İslam inancına göre Allah, insana cüz’i irade[9] vererek, iyi ile kötü arasında ona belli ölçüde serbestlik tanımıştır ve insan kendi isteği ile tercihini yapar. Bu yüzden de yaptığı işlerden bizzat kendisi sorumlu olur. Dünyadaki amellerinin sonucuna göre de ahirette(ölüm sonrasında) karşılık görür.
- Ahlak: Hal ve hareketleri, davranışları, İslamî ve insanî ilişkileri açıklayan hükümlere ahlaki hükümler denir. Bireysel ve toplumsal düzeni sağlamak açısından İslam’da ahlaka geniş bir yer verilmiş ve birçok ayette de ahlaki özelliklerden bahsedilmiştir. Kötü söz ve yalan söylememek[10], cimrilik ve israf etmemek[11], zina ve fuhuştan uzak durmak (hem ameli hem ahlaki hüküm)[12] gibi birçok ahlaki hüküm Kur’an’da yer alır.
- Hukuk: İman, ahlak ve şahsi amel dışında kalan, ‘karşılıklı hakları düzenleyen’ konular hukuki hükümlere göre değerlendirilir. Mesela; devlet yönetimi, toplum idaresi ve ekonomi[13], evlenme[14], boşanma[15], miras dağıtımı[16], ticari ve siyasi işler[17] gibi toplum düzenini ilgilendiren konular bu başlık altında incelenir.
Bu hükümler ile İslam; iman, ibadet, ahlak ve hukuk kurallarının, Kur’an ve sünnet ile şekillenmiş halidir. Yani bir Müslüman bu hükümlere uyarak, inandığı dinin kaynaklarında hayata dair tüm kuralların var olduğunu bilmiş ve hayatını dinine gör düzenlemiş olur.
[1] Temel inançlar noktasında değişkenlik yoktur. Ancak hayat dinamik ve değişken olduğu için dini hükümler de güncel durum ve ihtiyaçlara cevap verebilir olmalıdır. Bu sebeple İslam’da güncel gelişmelere göre açıklanmaya ihtiyaç duyulan konular, din otoriteleri (müctehid imamlar) tarafından Kur’an ve sünnet hükümlerindeki ilkelere kıyas uygulanarak açıklanmıştır.
[2] Allah’ın buyruklarını peygamberlere bildirmesi
[3] Yusuf/40
[4] Hicr/9
[5] Bakara/177, Furkan/2
[6] Cebrail, Hz. Muhammed’in (s.a.v) de aralarında bulunduğu bir topluluğa insan suretinde gelmiş, iman, İslâm, ihsan ve kıyamet alâmetleri gibi bazı soruları Hz Muhammed’e (s.a.v) sorarak cevaplarını almıştır. İşte Cebrail’in bizzat soru sorarak ve cevaplarını tasdik ederek telkin ettiği bu hadise “Cibril hadisi” adı verilmiştir.
[7]Buhârî, İman 1; Müslim, İman 1
[8] Furkan/68-71
[9] Belirli sınırlar içinde hareket imkanı sağlayan özgür irade
[10] Nahl/105
[11] Araf/31
[12] İsra/32
[13] Buhârî, Cuma, 44; Ahmed b. Hanbel, II, 108
[14] Rûm, 30/21
[15] Ebû Davûd, Talâk, 3
[16] Nisâ/7
[17] Mutaffifin/1-4