Hayat boyu öğrenme; evde, işte, okulda, küçük yaştan ileri yaşlara kadar hayatın her alanında ve her an öğrenme demektir. Hz. Muhammed (s.a.v) “İlim talep etmek / öğrenmek her Müslümana farzdır.”[1] diyerek; kadın-erkek, büyük-küçük herkes için ilmin önemine dikkat çekmiştir.
Her yaştan ve konumdan insanın muhatap alındığı Kur’an-ı Kerim’de ‘ilim’ kökünden türeyen 750 tane kelime bulunmaktadır. Ayrıca Hz. Muhammed’e (s.a.v) Allah’tan gelen ilk emir “Oku!” olmuştur.[2] Okumaktan kasıt sadece yazıları okumak değil; kâinatı, insanı, hayatı okumak ve tüm bunları yaratanı tanımaya çalışmaktır.
İslam’da öğrenmeye ve bilgiye çok değer verilmektedir. Hz. Muhammed’in (s.a.v) bildirdiği, Allah’ın 99 ismi[3] içinde el-Alîm[4] ismi de yer almaktadır. İnsanların özüne isimlerinin birer küçük örneğini veren Allah[5], kullarından da ilim öğrenmelerini, bilgiye ulaşmalarını istemiştir. Kur’an-ı Kerîm’de ilmin her çeşidi övülmüş, “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” ayetiyle öğrenmeye verilen değer de açıkça ifade edilmiştir.[6]
Her an ve her yerde, ortama ve varlıklara “öğrenilecek bir şey var mı” gözü ile bakmak, ilim nerede olursa olsun peşine düşmek Müslümanın görevidir. Hz. Muhammed (s.a.v) de şu sözüyle ilim yoluna düşenlere güzel bir müjde vermiştir; “Kim ilim tahsil etmek için bir yola girerse, Allah o kişiye cennetin yolunu kolaylaştırır.”[7]
İlim öğrenmek insanı birçok kötülüğe sevk eden cehaletten kurtarır. Çünkü insan bilmediğinin düşmanıdır. Örneğin küfrün ne olduğunu bilen bir kişi kâfir olmak istemez, Allah’a ortak koşmanın ne olduğunu bilen, Allah’tan başka tanrı kabul etmez. Bu yüzden Kur’an’da “…Sakın cahillerden olma!” [8] ayeti ile cehaletten kaçınmak emredilmiştir.
İslâm’da ilim, Allah’ın rızasını kazanmak ve öğrendiklerini hayatına uygulamak için öğrenilir. Hz. Muhammed (s.a.v) dualarında; “Allah’ım, bana öğrettiklerinle beni faydalandır; bana fayda sağlayacak ilim öğret, ilmimi artır”[9], “Faydasız ilimden Allah’a sığınırım.”[10] demiş, kendisini örnek alanlara da ilmin, öğrenmenin ne şekilde olması gerektiği ile ilgili yol göstermiştir. Burada kastedilen sadece dini ilimler değil, insanların faydasına olacak her türlü ilmin (tıp, kimya, mantık, astronomi vs.) Allah rızasına uygun olacak şekilde tahsil edilmesidir. Yine Hz. Muhammed (s.a.v) “İlim, nafile[11] ibadetten daha üstündür.” [12] sözü ile ilim öğrenmenin üstünlüğüne dikkat çekmiştir.
“Dünyayı isteyen ilme sarılsın, ahreti isteyen ilme sarılsın, hem dünyayı hem ahreti isteyen ilme sarılsın”[13] diyen Hz. Muhammed (s.a.v) cahil bir ümmet istemediğini açıkça ifade etmiştir.
[1] İbn Mace, Mukaddime, 17
[2] Alak/1
[3] Tirmizî, De’avât, 83
[4] Zaman ve mekâna bağlı kalmaksızın her şeyi en ince ayrıntısına kadar gören ve hakkıyla bilen
[5] Allah, Secde suresi 9. ayette insana ruhundan üflediğini bildirmiştir.
[6] Zümer/9
[7] Müslim, Zikr 39
[8] Enam/35
[9] Tirmizî, Daavât, 128
[10] Tirmizî, Daavât, 68
[11] Allah’ın kesin bir emri olmadığı halde yapılan ibadetler
[12] Tirmizi, “İlim”, 19
[13] Tirmizi, Daavat 68