Alçakgönüllülük, diğer bir ifadeyle tevazu İslam ahlakında tavsiye edilen güzel bir özelliktir. Bununla beraber Tevazuda dengeyi elden bırakmamak gerekir. Çünkü İslam denge dinidir.[1] Fazla tevazu insanı diğer kişilerin gözünde değersizleştirir. Dengeli hal, vakur (onurlu) olmaktır. Ancak fazla vakur olmak da kibirlenmeye (büyüklenme) sebep olabilir. Müslümandan beklenen; kibre kapılmadan ve zillete (aşağılanma) düşmeden dengede tutulan bir alçakgönüllülüktür.
Her insan dünyaya kul olarak gönderilmiş ve biri diğerine üstün tutulmamıştır. Ayette üstünlüğün ancak Allah’tan hakkıyla sakınmak, emir ve yasaklarına dikkatle uymak ile sağlanacağı bildirilmiştir.[2] Tevazu da kişinin kulluk bilinciyle, egosunu bir tarafa bırakarak, her şeyin sahibi ve yaratıcısına duyduğu minnetin bir yansımasıdır.
Hz. Muhammed (s.a.v) tevazuun önemine birçok kez dikkat çekmiş ve “Allah bana: ‘O kadar mütevazı olun ki, kimse kimseye böbürlenmesin; kimse kimseye zulmetmesin!’ diye emretti.”[3] demiştir. Eşi Hz. Aişe de Hz. Muhammed’in (s.a.v) tevazuundan şöyle bahsetmektedir: “O kendi işini kendi görmekten hoşlanırdı. Arkadaşları bütün işini yapmaya hazır olmalarına rağmen bunu istemezdi. Evdeyken, elbiselerini yamar, evi süpürür, keçileri sağar, develeri bağlar ve yemlerini verirdi. Ayrıca, ayakkabılarını ve delik su kırbalarını tamir eder, hizmetçilere de yardım ederek onlarla birlikte hamur yoğururdu. Çarşıdan yiyeceğini kendi taşır, birisi ‘Ey Allah’ın Elçisi! İzin ver ben taşıyayım.’ dediğinde; ‘Her mümin, taşıyabiliyorsa kendi yükünü kendi taşısın.’ derdi”[4]
Kur’an-ı Kerim’de “Rahmân’ın kulları öyle kimselerdir ki, yeryüzünde vakar ve tevâzû ile yürürler, câhiller kendilerine (hoşa gitmeyecek) lâflarla sataştığı zaman, «Selâm!» derler (geçerler).”[5] ayeti ile Allah alçakgönüllülükte olması gereken kıvamı inanlara bildirmiştir.
Tarih kaynaklarına ve Kur’an’a bakıldığında; insanlığa birer örnek teşkil eden peygamberlerin bazılarının marangoz, çoban, demirci, terzi gibi meslekler yaptıkları, halkın içinde yaşadıkları, insani ilişkilerde de son derece mütevazi (alçakgönüllü) oldukları bilinmektedir. Bu durum da insanlık için tevazuya birer örnektir.
[1] Bakara/143
[2] Hucurat/13
[3] Müslim, Cennet 64
[4] Kadı İyaz, Şifa-ı Şerif, s.132.
[5] Furkân/63