Kurban kelime olarak yakınlık ve yaklaşmak demektir. İslam’da bir ibadet olarak anlamı ise Allah’a yakınlık sağlamak amacıyla, belli şartları taşıyan bir hayvanı belli bir vakitte kesmektir. “Şimdi sen Rabbine kulluk et ve kurban kes.”[1] ayeti ile ekonomik yeterliliğe sahip tüm Müslümanlara emredilmiştir.
Kur’an-ı Kerim’de ilk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem’den (a.s) itibaren kurban ibadetinin var olduğu[2] ve ilahi dinlerin tümünde de kurbanın emredildiği bildirilmektedir.[3] Buradan da anlaşılıyor ki, uygulama şekilleri farklı olsa da kurbanın tarihi insanlık kadar eskidir.
Kurban ibadeti ile ilgili Hz. İbrahim (a.s) ve oğlu Hz İsmail’in (a.s) yaşadığı olay Kur’an’da detaylıca anlatılmaktadır.[4] Hz. İbrahim’den (a.s) itibaren İslam öncesi Arap toplumuna kadar devam eden kurban uygulaması zamanla özünden uzaklaşmıştır. İslam’ın gelişiyle beraber, yanlış inanışlardan arındırılarak özüne dönen kurban ibadeti Hz. İbrahim’in (a.s) âdetine uygun olarak devam ettirilmiştir.
İslam’a göre kurban yalnızca Allah için kesilir. Bunun dışında Allah’tan başkasına ibadet amacıyla ya da putlar için kesilen kurban eti yenilemez yani haram hükmünde görülmüştür.[5]
Kurban teslimiyetin bir sembolüdür. Kişinin Allah için canından, malından, evladından, sevdiği şeylerden fedakârlık etmesi gerektiğinin canlı bir örneğidir. Her kurban kesiminde Hz. İbrahim (a.s) ve Hz. İsmail’in (a.s) Allah’a olan teslimiyeti de anılmış olur. Hz. Muhammed (s.a.v) de Hz. İbrahim’i (a.s) anarak; “Kurban kesin, zira kurban babanız Hz İbrahim’in(a.s) sünnetidir.”[6] demiştir.
Allah’ın, kurban etine ya da kanına ihtiyacının olmadığı, insanın ise Allah’ın istediği gibi bir kul olabilmek için bu ibadete ihtiyacı olduğu Hac suresinin 36 ve 37. ayetleriyle bildirilmiştir. Ayrıca aynı ayetlerde, kurbanın Allah’a yakınlaştırmak maksadının dışında yardımlaşmak da teşvik edilmiş, ihtiyaç sahiplerine ve akrabaya kurban etinden yedirmek emredilmiştir. Kişi kendisi keserek bu ibadeti yerine getirebileceği gibi vekâlet vererek başkasına da kesim yaptırabilir. Bu şekilde de ibadetini yerine getirmiş olur.
Bazı toplumlar hayvan kesilmesi ve etinin yenmesini vahşice görmektedir. Oysa Hz. Muhammed (s.a.v); “Âdemoğlu kurban kesme gününde Allah katında kan akıtmaktan daha sevimli bir amel işlememiştir. O kurban, kıyamet günü boynuzları, kılları ve tırnaklarıyla gelecektir. Kurbanın kanı yere düşmeden önce Allah katında hemen kabul olunur. Bu sebeple kestiğiniz kurbanlardan dolayı sıkıntı değil gönlünüz hoş olsun.”[7] sözleri ile bu işin hayırlı ve güzel olduğunu, sıkıntı ya da üzüntü duyulacak bir şey olmadığını ifade etmiştir. İslam dininde helaller ve haramlar ayetlerle belirlenmiştir. [8] Helal olanı haram kabul ederek kendini bundan geri çekmek ise yasaklanmıştır. [9]
Kurban kesilirken dikkat edilecek bazı önemli detaylar vardır. Bu şekilde yapılan ibadetin usulüne uygun olması hedeflenir. Bunlar;
– Hayvana acı çektirilmemesi, eziyet edilmeden süratlice işlem yapılması ve işinin ehli kişilerce yapılması,
– İlk olarak boğazının kesilmesi (nefes borusu, yemek borusu, atar damarı vs), böylelikle hemen can vermesi sağlanarak yapılan diğer işlemleri hissetmemesinin sağlanması,
– Tamamen can vermesi beklenerek, bundan emin olduktan sonra diğer işlemlere geçilmesi,
– Çevre temizliği için gereken tedbirlerin alınması,
– Kesim için bekleyen başka hayvan varsa, ona kesilen hayvanın kesim işleminin gösterilmemesi[10] gibi hassasiyetle uygulanan kurallardır.
Kurban, Kur’an’da geçtiği şekliyle Müslümanlara emredilmişken, İslam’da şart olmayan başka kurban çeşitleri de bulunur. Bunlar yeni doğan bebek için Allah’a şükür amacıyla kesilen akika kurbanı, bir isteğin gerçekleşmesi için dua niyetiyle kesilen adak kurbanı, yalnızca şükür niyetiyle kesilen şükür kurbanı, Hac vazifesini yaparken kesilen hedy kurbanıdır. Görüldüğü üzere kurban ibadetinde esas, insana fedakârlığın ve ikramın öğretilmesidir. Çünkü İslam’da kurban “paylaşmak” esasına dayanır.
[1] Kevser/2
[2] Maide/27
[3] Hac/34
[4] Saffat/100-111
[5] Nahl/115, Enam/145
[6] İbn Mace, “Edahi”, 3
[7] İbn Mâce, Edahî: 3
[8] Maide/3-5
[9] Maide/87
[10] Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu kararı, bkz. kurul.diyanet.gov.tr (kurban keserken nelere dikkat edilmelidir)