Namaz, belirli sözler ve hareketlerden oluşan, beden ile yapılan bir ibadettir. Erkek ve kadın her Müslüman için farzdır (zorunludur).[1] İslam’a girmek için söylenen kelime-i şehadetten[2] sonra İslam’ın en önemli esasıdır.[3]
Hz. Muhammed’e (sav) abdest almayı ve namaz kılmayı Cebrail (as) öğretmiştir. Hz. Muhammed (sav) de öğrendiklerini ilk Müslümanlardan olan eşi Hz. Hatice’ye göstermiştir. İslam’ın ilk dönemlerinde sabah ve akşam vakitlerinde olmak üzere iki kere namaz kılınıyordu. Miraç olayı ile birlikte kılınan namaz, vakitleri belli olan beş vakte[4] çıkarılmıştır.[5]
İslam’da 3 çeşit namaz vardır. Bunlar: Farz namazlar[6], Vacip namazlar[7] ve Nafile namazlardır[8]. Farz olan namazlar şunlardır: Sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı. Vacip namazlar şunlardır: Vitir namazı, bayram namazı, tavaf namazı, adak (nezir) namazı, kaza namazı[9]. Nafile namazlar şunlardır: beş vakit farz olan namazlar öncesinde veya sonrasında kılınan sünnet namazlar, teheccüd namazı[10], kuşluk (duha) namazı[11], istihare namazı[12], husuf (ay tutulması) namazı[13], istiska (yağmur duası) namazı, küsuf (güneş tutulması) namazı, evvabin namazı[14], ihrama giriş namazı, hacet namazı[15], abdest ve gusülden sonra kılınan namaz.
Bir Müslümanın gün içerisinde (24 saat) kılması gereken beş vakit namazı vardır. Bunlar şunlardır: Sabah namazı, iki rekât[16] sünnet[17] ve iki rekât farz olarak toplam 4 rekâttır. Öğle namazı, 4 rekât sünnet, 4 rekât farz ve 2 rekât son sünnet olmak üzere toplamda 10 rekâttır. İkindi namazı, 4 rekât sünnet ve 4 rekât farz olmak üzere 8 rekâttır. Akşam namazı 3 rekât farz ve 2 rekât sünnet olmak üzere 5 rekâttan oluşmaktadır. Yatsı namazı, 4 rekât sünnet, 4 rekât farz, 2 rekât son sünnet ve 3 rekât vitr[18] olmak üzere toplamda 13 rekâttır.
Namaz kılmadan önce abdest almak gerekmektedir. Abdest, belli organları usulüne uygun olarak su ile yıkamak ve bazılarını da ıslak el ile mesh etmek (bir şeyin üstünde elin gezdirilmesi işlemidir) demektir. Hz. Muhammed, Müslümanlara abdestin nasıl alınacağını göstermiş[19] ve abdest alınmadan kılınan namazın kabul edilmeyeceğini ifade etmiştir.[20]
Bir Müslüman namaz kılmadan önce abdestini şu şekilde almaktadır: Niyet[21] ve besmele[22] ile abdeste başlanıp önce eller bileklere kadar ve parmak araları da ovuşturularak üç defa yıkanır. Varsa deri üzerindeki hamur, boya, sakız gibi maddeler temizlenir. Parmaktaki yüzük oynatılır. Misvak veya diş fırçası ile dişler temizlenir. Sağ el ile üç defa ağza, üç defa da buruna su verilir. Üç kere yüz yıkanır. Sonra dirsekle birlikte sağ kol üç defa, sonra aynı şekilde sol kol üç defa yıkanır. Sağ el ıslatılarak avuç ve parmakların içiyle başın üstü bir defa mesh edilir. Bu şekilde başın dörtte birini mesh edilir. Eller yine ıslatılarak başparmakla kulağın dışı, şehadet parmağı veya serçe parmakla içi mesh edildikten sonra her iki elin arkasıyla boyun mesh edilir. Önce sağ, sonra sol ayak, parmak uçlarından başlanarak topuk ve aşık kemikleri de dâhil olmak üzere yıkanır. Parmak aralarının yıkanmasına özen gösterilir.[23]
Bir insanın namaz emrinden sorumlu tutulabilmesi için Müslüman, akıl sahibi ve ergenliğe girmiş olması, regl ve nifas[24] halinde olmaması gerekmektedir.[25]
Bir Müslümanın namaz kılabilmesi için uyması gereken şartlar vardır. Bunlar şunlardır: Kişi maddi (abdest-gusül) manevi kirlerinden (niyet etmeli) arınmalıdır. Kişinin vücudunda, elbisesinde veya namaz kılacağı yerde maddi pislik olmamalıdır. Kadınlar el, yüz ve ayaklar dışında kalan; erkekler ise göbek ile diz kapağı arası olan yerlerini örtmelidirler. Namazda giyilen kıyafetin vücudun rengini göstermemesi gerekmektedir. Namaz kılmak için kişi kıbleye (Kâbe’ye) yönelmelidir. Müslümanların kıblesi Kâbe’dir. Vakit namazları kendilerine ayrılan süre içerisinde kılınmalıdır. Vakit namazlarının mazeretsiz bir şekilde vaktinde kılınmaması ve kaza edilmek üzere ertelenmesi doğru değildir.
Namazın kılınışı şöyledir: İlk olarak namaza niyet edilir. Eller kulak hizasında kaldırılıp Allahuekber denilir. 1. rekâta başlanır. Euzu besmele çekilir ve Subhaneke duası okunur. Sonra Fatiha suresi ve ek sûre okunur. Buraya kadar kişi ayaktadır. Ek sûre okunması ile birlikte Allahuekber diyerek kişi rükuya eğilir. En az üç kere “sübhane rabbiyel azim”[26] der. Sonra tekrar Allahuekber der. “Semiallahu limen hamideh”[27] diyerek kalkar ve ayaktayken “Allahumme Rabbena velekel hamd”[28] der. Ardından Allahuekber diyerek secdeye gider. Başı secdedeyken üç defa “sübhane rabbiyel ala”[29] der. Allahuekber diyerek ayağa kalkar. 2. rekâtta besmele çekilir ve ilk olarak Fatiha suresi ve akabinde de ek sûre okunur. Sonra Allahuekber diyerek rukûya gidilir. En az üç kere “sübhane rabbiyel azim” der. Sonra tekrar Allahuekber der. “Semiallahu limen hamideh” diyerek kalkar ve ayaktayken “Allahumme Rabbena velekel hamd” der. Ardından Allahuekber diyerek secdeye gider. Başı secdedeyken üç defa “sübhane rabbiyel ala” der. Allahuekber diyerek oturur pozisyona geçer. Tahiyyat, Salli-Barik ve Rabbena duaları okunur. Baş önce sağa sonra sola “es-selamü aleyküm ve rahmetullah”[30] denilerek çevrilir.
Bütün namazlar belli ilkeler gözetilerek kılınmaktadır. Bu ilkeler şunlardır: Bütün namazlarda niyet değişir. Hangi namaz kılınacaksa ona niyet edilmelidir. Bütün namazların ilk rekâtında Fatiha’dan önce Subhaneke duası okunur ve “euzu besmele”[31] çekilir. Sünnet namazlarda her rekâtta Fatiha ve ek sûre okunurken farz namazlarda üç ve dördüncü rekâtlarda sadece Fatiha okunur. Bütün namazlarda son oturuşta yani selamın verileceği oturuşta Tahiyyat, Salli-Barik ve Rabbena duaları okunur.
İslam dininde namaz esnasında yapıldığı takdirde çirkin görülen davranışlar vardır. Bunlar şunlardır: başı hafifçe bir yana çevirip bakmak, gözleri sağa sola veya aşağı yukarı çevirmek, esnemek, tuvalete gitmek ihtiyacı varken namaz kılmak, yaslanmak, namaz dışı hareketlerde bulunmak.
Son olarak namazı bozan durumlar vardır. Bunlar şöyle özetlenebilir: Namazda olunmadığı izlenimi verecek davranışta bulunmak, konuşmak, namazın farzlarından herhangi birini özürsüz terk etmek, yiyip içmek, özürsüz öksürmeye çalışmak, gülmek, bayılmak, aklı gitmek, inlemek, sabah namazını kılarken güneşin doğması.
[1] En’am, 92; Müminun, 9; Meaic, 35.
[2] Eşhedü en la ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resulühü: Şahitlik ederim ki Allah’tan başka ilâh yoktur ve yine şahitlik ederim ki Muhammed O’nun kulu ve resulüdür.
[3] Müslim, İman, 137.
[4] Sabah, Öğle, İkindi, Akşam, Yatsı.
[5] Müslim, İman, 259.
[6] Farz namazlar, akıllı ve ergen her Müslümanın yerine getirmesi gereken namazlardır.
[7] Hanefi mezhebi, vacibin hükmünü Allah’ın uyulması hususunda farz namazlar gibi kesin emrettiği ancak seviye olarak farz ile sünnet arasında bir seviyededir. Diğer mezheplere göre vacip, farz ile aynı seviyededir.
[8] Nafile namazlar, herhangi bir yükümlülüğü olmadan, içten gelerek kılınan namazlardır.
[9] Kaza namazı, bozulan sünnet veya nafile namazın doğru bir şekilde tekrar kılınmasıdır.
[10] Teheccüd namazı; yatsı namazı ile sabah namazı arasındaki zaman diliminin 2/3’ünü uyuduktan sonra sabah namazına kalan 1/3 oranındaki zaman diliminde kılınan namazdır.
[11] Kuşluk namazı, güneşin doğup ufukta beş derece (bir mızrak boyu) yükselmesi ile kerahet vakti çıktıktan sonra yani güneşin doğuşundan yaklaşık 40-50 dakika sonra ilk kuşluk vaktinde kılınır.
[12] İstihare namazı, bir işin yapılmasının doğru olup olmayacağı konusunda Allah’ın Müslümana doğru yolu göstermesi, doğru karara Müslümanın kalbini yönlendirmesi için kılınan namazdır.
[13] Husuf namazı, ay tutulmasının ardından tek başına kılınan namazdır.
[14] Evvabin namazı, akşam namazından sonra veya kuşluk vaktinde kılınan namazdır.
[15] Hacet namazı, Yaşamında veya ahiret hayatında bir isteği, dileği bulunan Müslümanların bu dilek ve isteklerin gerçekleşmesi amacıyla kıldıkları namazdır..
[16] Rekât: Namazda bir kıyam (ayakta durma), bir rükû (ayaktayken eğilme) ve iki secdeden (yere kapanmadan) oluşan bölüm.
[17] Hz. Muhammed (sav) farz namazların öncesinde ve sonrasında sünnet namazları kılmış ve ümmetine de tavsiye etmiştir.
[18] Vitir namazı: Gece namazlarının sonuncusu olarak kılınan namazdır.
[19] Merğînânî, el-Hidâye, I, 102.
[20] Buhârî, Vudû, 2; İbn Mâce, Tahâret, 47.
[21] “Niyet ettim Allah rızası için abdest almaya” şeklinde niyet edilir.
[22] Bismillâhirrahmânirrahîm: Rahman (Herkese karşı sonsuz merhamet sahibi olan) ve Rahim (ahirette sadece Müslümanlara karşı sonsuz merhamet sahibi olan) olan Allah’ın adıyla.
[23] Kâsânî, Bedâî’, I, 23-25.
[24] Nifas, doğum sebebiyle kadının döl yolundan gelen sıvı demektir.
[25] Ebu Davud Salat, 26.
[26] Sübhane rabbiyel azim: Büyük olan Allah (rabbim) her türlü kusur ve eksiklikten uzaktır.
[27] Semiallahu limen hamide: Allah, kendisine hamd edenleri (şükredenleri) işitir.
[28] Allahumme Rabbena velekel hamd: Allahım! Rabbimiz! Hamd (şükür, teşekkür), yalnızca sana mahsustur.
[29] Sübhane rabbiyel ala: Büyük olan Rabbim her türlü noksan (eksik) sıfatlardan uzaktır.
[30] es-Selamü aleyküm ve rahmetullah: Allah’ın, selamı, rahmeti ve bereketi üzerinize olsun.
[31] Euzu besmele iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısmı, euzu; ikinci kısmı ise besmeledir. Euzu, sığınmak demektir. Euzu besmelenin orijinal okunuşu şöyledir: Euzu billahi mineşşeytanirracim (taşlanmış, kovulmuş olan şeytandan Allah’a sığınırım) Bismillahirrahmanirrahim (Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla).