Merhamet; tüm canlılara sevgi ile yaklaşma, onları kötülüklerden koruma ve kurtarma, zor durumlarında yardım etme, bağışta bulunma, affetme, acıma gibi iyi huy ve davranışların başlıca nedenidir. İslam inancına göre merhamet ve şefkatin kaynağı Allah’tır. “Rahmetim her şeyi kapsamıştır.”[1] ayetinde Allah, insanlara rahmetinin kuşatıcılığını anlatmıştır.
Allah’ın Rahman[2] ve Rahim[3] isimleri, O’nun sınırsız merhametini bildirirken, Hz. Muhammed (s.a.v) de; “Allah rahmeti yüz parçaya ayırdı; doksan dokuzunu kendi katında tuttu, birini dünyaya indirdi. Bütün canlılar bu bir parçadan istifade ederek hemcinslerine şefkat gösterirler. At, yavrusu memesini emerken başına değmesin diye ayağını kaldırır.”[4] hadisinde, bu rahmet ve merhametin sadece insanlara değil tüm canlılara verilen bir özellik olduğundan bahsetmiştir.
Kur’an-ı Kerim’de 145 kadar ayette rahmet ve merhametten bahsedilmiştir. Örneğin; peygamberin ve inananların kâfirlere karşı sert, müminlere karşı merhametli ve şefkatli oluşu[5], karı-koca arasına Allah tarafından merhamet konduğu[6], evlatların anne ve babasına merhamet göstermesinin emredilmesi[7], yoksul ve kimsesizlere merhametle davranarak onları incitmemeye özen göstermek[8] gibi farklı farklı konularda merhamet ve şefkate dikkat çekilmiştir.
Hz. Muhammed’in (s.a.v) merhametinden de birçok ayette bahsedilir. “Seni ancak âlemlere rahmet olarak gönderdik.”[9] ayetinde özellikle merhamete vurgu yapılmış, Tevbe suresi 128. ayette de “Andolsun, size içinizden öyle bir peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız ona ağır gelir, size çok düşkündür, müminlere karşı şefkat ve merhamet doludur.” ifadeleriyle Hz. Muhammed’in (s.a.v) müminleri kuşatan bir merhamet sahibi olduğu bildirilmiştir.
Müslümanlar “Merhamet etmeyene merhamet edilmez.”[10] hadisinden hareketle bu özelliği hayatlarına yansıtmaya gayret ederler. Merhamet, sadece kendi ülkesindeki insanlara değil tüm dünya Müslümanlarına beslenecek bir histir. Ayrıca hayvanlara merhametli olma konusunda da Hz. Muhammed (s.a.v) iki örnek anlatmıştır. Birincisinde susamış bir köpek için kuyudan ayakkabısıyla su alıp içiren bir fahişenin halidir. Onun affedilip cennete gideceği hadiste haber verilmiştir.[11] Diğeri ise evinde hapsettiği hayvanına yiyecek ve içecek vermeyen kadının halidir. Onun da cehenneme gideceği bildirilmiştir.[12] Bu iki örnek de insanların hayvan hakları konusunda da şefkatli olması için bir uyarı niteliğindedir.
[1] Araf/156
[2] Rahmân: “Dünya hayatında, mü’min-kâfir gözetmeksizin, mahlukatın hepsine merhametle muamele eden.”
[3] Rahîm: “Verdiği nimetleri iyi kullananlara daha büyük ve ebedî nimetler veren.” “Ahiret hayatında sadece mü’minlere ihsan ve ikram eden.”
[4] Buhârî, Edeb, 19
[5] Fetih/29
[6] Rûm/21
[7] İsra/24
[8] Enam/52, Abese/1-4
[9] Enbiya/107
[10] Buhari, “Tevhid”, 2
[11] Buhârî, Enbiyâ 54; Müslim, Selâm 155
[12] Buhârî, Enbiyâ, 54; Müslim, Selâm, 151