İslâm dininde temizlik çok önemli bir yere sahiptir. Allah’ın Kur’an’da geçen isimlerinden birisi olan “Mutahhir” ismi[1] ‘temizleyen, arındıran’ anlamlarına gelmektedir. Hz. Muhammed (s.a.v); “Allah güzeldir, güzel olanı sever; temizdir, temizliği sever; kerem sahibidir; cömertliği sever.”[2] sözleriyle temizliğin önemine dikkat çekmiş, Allah’ın hoşnutluğunu kazanmaya vesile bir özellik olduğunun üzerinde durmuştur.
İslâm’ın doğduğu dönemde (6. yüzyıl) medenileşmeye dair en başta gelen yol göstericiler, Kur’an-ı Kerim ve Hz. Muhammed’in (s.a.v) söz ve fiilleri anlamına gelen sünnetleridir. İslâm dininde beden ve çevre temizliği önemsendiği gibi insanın iç dünyasının temizliği de aynı şekilde önemsenmiştir. Birbirini tamamlayan bu iki durum ‘maddi ve manevi temizlik’ başlıkları altında incelenmektedir.
- Maddi temizlik:
- Hz. Muhammed (s.a.v) günlük temizliğine dikkat etmiş, ümmetine de temizliği daima tavsiye etmiştir.[3] “Fıtrat[4] beştir veya şu beş şey fıtrattandır: Sünnet olmak, kasıklardaki kılları tıraş etmek, tırnakları kesmek, koltuk altı kılları yolmak ve bıyıkları kısaltmak.”[5] sözleriyle temizliğe dikkat çekmiş, “Eğer ümmetime ağır gelmeyecek olsaydı, onlara her namazda misvak[6] kullanmalarını emrederdim”[7] sözleri ile de diş temizliğinin önemine vurgu yapmıştır. Ayrıca dönemin şartları ve suyun daha kısıtlı imkânlarda olmasına karşılık “Her Müslümanın haftada bir defa başını ve vücudunu yıkaması onun üzerinde bir haktır.”[8] buyurarak yıkanmakla ilgili asgari bir ölçü de bildirmiştir.
- Beden ve ruh bir bütün olarak ele alındığında, yapılan maddi temizlik ruhun da temizlenmesine bir aracı olmaktadır. Müslümanlar ibadet öncesinde abdest alarak, kirlenmesi muhtemel olan uzuvları temizler ve manen de temizlendiklerine inanarak ibadetlerini gerçekleştirirler. Hz. Muhammed (s.a.v) “Şüphesiz ki benim ümmetim, kıyamet gününde, abdest izlerinden dolayı yüzleri nurlu, elleri ve ayakları parlak olarak çağırılacaktır. Yüzünün nûrunu artırmaya gücü yeten kimse bunu yapsın.”[9] sözleri ile yapılanın sadece maddi bir temizlik olmadığına dikkat çekmiştir. Namaz kılınacak elbiselerin temiz olması, başta Kabe olmak üzere ibadet edilecek mekânın temiz olması da İslam’ın getirdiği kurallardır.[10]
- Kur’an’daki ifadelere göre dış temizlikle birlikte, temiz ve helal gıda konusu da çok önemlidir[11]. Allah’ın “temiz ve helal olan rızıklardan yiyin için” dediği âyetlerin sayıca fazla oluşu[12], insanın yediği lokmanın ruhuna da tesir ettiğini vurgulamak içindir. Burada yine beden ve ruhun birbirini etkilediği hatırlatılmaktadır. Dolayısıyla maddi arınma manevi arınmadan bağımsız değildir. Yiyeceklerin helal[13] olanlarından yemek kadar, harama[14] götürmesi korkusuyla şüpheli gıdalardan kaçınmak da çok önemlidir.
- Allah dünyayı bir düzen ve nizam içinde en mükemmel şekilde yaratmıştır.[15] İnsanın yaşamını sürdürmesi için gereken her şeyi yoktan var etmiştir. O halde dünya, Allah’ın insanoğluna bahşettiği bir lütuf ve aynı zamanda da emanetidir.[16] İslam inancı insanın çevre, doğa ve yaratılmış her şeyde Allah’ın kudretini görmesini ve tefekkür etmesini, bahşedilmiş bu emanetleri en iyi şekilde korumasını emretmiştir.[17]
- Manevi temizlik:
- Müslüman dışını temizlerken kendini manevî anlamda da arındırmanın yollarını aramalıdır. Her Müslüman Allah’ın hoşlanmadığı kötü huylarından kendini ve çevresini alıkoymak zorundadır. Ayette “İçinizden hayra çağıran, iyiliği emredip kötülüğü meneden bir topluluk bulunsun. İşte onlar kurtuluşa erenlerdir.”[18] buyrulmuştur. Buna göre bir Müslüman kendisinde bulunan yalan söylemek, gıybet etmek, laf taşımak, ikiyüzlülük, hırsızlık, emanete hıyanet, kibir, haset, hırs, gösteriş gibi kötü özellikleri varsa bunlardan vazgeçerek arınmalı, çevresine de olumu telkinlerde bulunarak iyiyi ve güzeli tavsiye etmelidir.
- Her insan günah işler, çünkü insanlar dünyaya imtihan edilmek üzere gönderilmiştir ve irade sahibi varlıklardır. Önemli olan günahlarından hemen vazgeçmek ve Allah’a samimi bir tövbe ile pişmanlığını dile getirmektir. Allah Kur’an’da arınmaya çalışanları sevdiğini belirttiği ayetle[19] birlikte, nefsini arındıranların mutlaka kurtuluşa ereceğini[20] de bildirmiştir. Bakara Suresi 222. ayette beden temizliği tövbe etmekle birlikte anılmıştır, yani insanın bedeni ve ruhunun bir bütün olduğu dolaylı olarak ifade edilmiştir.
- Bunlara ek olarak önemsenen değerlerden bir diğeri de malın temizlenmesidir. Bu da sadaka[21] ve zekat[22] ile mümkün olur. Müminler kazançlarının bir kısmını bağışlayarak maddi gelirlerine karışmış olabilecek haramların arındırılmasını diler.
[1] Ali imran/55, Maide/41
[2] Müslim, Îmân, 147; Tirmizî, Edeb, 41
[3] “Temizlik, imanın yarısıdır.” (Müslim, Taharet 1)
[4] Fıtrat: Yaratılış özelliği
[5] Buhari, libas 63
[6] Misvak: ağaç dalı budanarak yapılan bir çeşit diş fırçası
[7] Buhârî, Cum`a, 8, Temennî, 9, Savm, 27; Müslim, Tahâre, 42; Ebû Dâvud, Tahâre, 25; Tirmizî Tahâre, 18
[8] Buhari, Cum’a 12; Müslim, Cum’a 9
[9] Buhârî, Vudû‘ 3; Müslim, Tahâret 35
[10] Müddessir/4-5, Bakara/125, Hac/26
[11] A’raf/31
[12] Enfal 8/69; Nahl 16/114; Tâhâ 20/81; Müminûn 23/51
[13] Helal: Allah’ın, yapılmasını uygun gördüğü, yasaklamadığı şeyler
[14] Haram: Allah’ın, yapılmasını uygun görmediği, yasakladığı şeyler
[15] Mülk/3
[16] Mü’minun/8
[17] Ra’d/3
[18] Ali imran/104
[19] Tevbe 9/108.
[20] Şems 91/9-10.
[21] Bkz. “İslam’da Sadaka”
[22] Bkz “Zekât nedir? Neden Emredilmiştir?”