Allah bu dünyada olmuş, olan ve olacak olan her şeyin bilgisine sahiptir.[1] Yarattığı insanların sonsuzluk yolculuğunda varacakları yerin neresi olacağını da elbette bilmektedir[2]: “Gaybın anahtarları Allah’ın yanındadır; onları O’ndan başkası bilmez. O, karada ve denizde ne varsa bilir; O’nun ilmi dışında bir yaprak bile düşmez. O yerin karanlıkları içindeki tek bir taneyi dahi bilir. Yaş ve kuru ne varsa hepsi apaçık bir kitaptadır.”[3] Ama insanlar daha dünya hayatını tecrübe etmedikleri için ahirette gidecekleri yerin neresi olduğunu bilmemektedirler. İnsanın bu dünyaya gönderilmesinin sebeplerinden biri de budur. Allah kendisi için değil, yarattığı insanların herhangi bir haksızlık iddiasında bulunmamaları için insanı bu dünyada imtihan etmektedir.
Allah, Kur’an-ı Kerim’in pek çok yerinde insanın imtihan edileceğini ifade etmektedir: “O ki, hanginizin daha güzel davranacağını sınamak için ölümü ve hayatı yaratmıştır.”[4] “İnsanlar, imtihandan geçirilmeden, sadece “İman ettik” demeleriyle bırakıla vereceklerini mi sandılar? And olsun ki, biz onlardan öncekileri de imtihandan geçirmişizdir. Elbette Allah, doğruları bilecek, yalancıları da mutlaka bilecektir.”[5]
İnsanın imtihan edilmeden sonsuza kadar cennet veya cehenneme gönderilmesi, insana haksızlık yapılması demektir. İnsanın, daha kendi tercihlerini yapmamış ve sonuçlarını tecrübe etmemişken, ceza ve ödül ile karşılaşması adil değildir.
İnsanın, bu dünyada imtihan edilmesi, varacağı yerin insanın tercihine bırakıldığını göstermektedir.[6] Örneğin, bir öğretmen, hangi öğrencilerinin sınavda başarılı olacağını kimlerin başarısız olacağını tahmin edebilir. Ama bunu tahmin etmesi öğrencilerin başarısı ya da başarısızlığı üzerinde bir etkisi olduğu anlamına gelmez. Sınava çalışanlar başarılı olurken sınavın önemini anlamayıp çalışmayanlar başarısız olurlar. Allah’ın da bu dünyayı ve imtihanı yaratmasının sebeplerinden biri insanların kendi tercihleri ile yüzleşmesini istemesidir.
Şu da ilave edilmelidir ki insanın bu dünyaya gönderilmesinin tek sebebi imtihan değildir. Bunda esas maksat insanın yaşayarak, sorgulayarak ve düşünerek Allah’ı tanımasıdır. İnsan, Allah’ı tanıyarak O’na kulluk etmek bilincine sahip olur: “Ben cinleri ve insanları, başka değil, sırf bana kulluk etsinler diye yarattım. Onlardan bir rızık istemiyorum, beni doyurmalarını da istiyor değilim. Şüphesiz rızkı veren, sarsılmaz gücün sahibi olan yalnızca Allah’tır.”[7]
Allah’ın yaratma kanunlarından biri şudur: Allah, yaratılış sürecinde yarattıklarını en güzel ve kusursuz durumlarına nasıl getirdiğini insanlara göstermektedir. Mesela, insan, bu dünyada bir tohumun çiçek ve meyve olmasına kadar geçen süreci adım adım izleyebilmektedir. Aynen insanın, bir bebeğin yetişkin olmasına kadar geçen süreci izleyebiliyor olması gibi. Böylelikle insan, evrene bakarak Allah’ı tanıyabilmektedir: “Şimdi bak Allah’ın rahmet eserlerine ki, ölümünün ardından yeryüzünü nasıl diriltiyor! Şüphesiz bunu dirilten, ölüleri de kesinlikle diriltecektir. O’nun her şeye gücü yeter.”[8] Bahsi geçen örneklerde de Allah, eserlerinin sonuçta oluşacak mükemmel durumlarını kendisi biliyor olmasına rağmen, yaratılış aşamalarını insanlara göstermekte ve onların bu sürece şahit olmalarını istemektedir. İnsanların sonsuz hayattaki durumlarını biliyor olmasına rağmen, dünya imtihanını onlara yaşatıp kendilerinin de sürece şahitlik etmelerini istemesi de işte bu örneklere çok benzemektedir.
[1] Enam, 3.
[2] Bknz. “Allah’ın Her Şeyi Biliyor Olması İnsanın İradesini Etkiler mi?”
[3] En’am, 59.
[4] Mülk, 2.
[5] Ankebut, 2- 3.
[6] Fatır, 37.
[7] Zariyat, 56- 58.
[8] Rum, 50.